पालिका टाइम्स ९ असोज २०८२, बिहिबार प्रकाशित कम्युनिस्ट आन्दोलन र शासनबाट उदाएका अनेकौँ नेताहरू समयसँगै पतन भएका छन्। मिखाइल गोर्भाचोभसहित सोभियत संघ, जुलियस नेरेरेको तान्जानिया, मार्सल टिटोको युगोस्लाभिया र पूर्वी युरोपका अन्य देश यसको प्रमाण हुन्। नेपालमा भने निकोलाई चाउचेस्कु र पश्चिम बंगालका उदाहरणहरू बढी सम्झाइन्छन्।
२०४६ सालको जनआन्दोलनकै पृष्ठभूमिमा रोमानियामा चाउचेस्कुको पतन भएको थियो। त्यतिबेला नेपालमा पनि उनको नाम बाक्लै चर्चिन्थ्यो, यद्यपि अहिलेको पुस्ताले सायद नसुनेको हुन सक्छ।
चाउचेस्कुको अन्त्य
रोमानियाली कम्युनिस्ट पार्टीका नेता चाउचेस्कु १९६५ मा महासचिव बने र १९६७ मा देशका सर्वोच्च शासक। करिब २५ वर्ष लामो शासनपछि जनता उनको अधिनायकवादी शैलीबाट आजित भए।
१९८९ मा महाधिवेशनमार्फत उनलाई फेरि नेतृत्वमा चयन गरिएको केही दिनमै व्यापक जनविद्रोह भड्कियो। दमन गर्ने क्रममा सेनाभित्रै असहमति चुलियो, रक्षामन्त्रीले आत्महत्या गरे भन्ने हल्ला फैलियो। करिब १ हजार जनाको मृत्यु र १० हजार घाइते भएको विद्रोहपछि चाउचेस्कु पत्नी एलिनासहित भागे पनि सेनाकै समूहले उनीहरूको हत्या गर्यो।
उनको पतन पूर्वी युरोप र संसारभर लोकतन्त्रको नयाँ लहर ल्याउने प्रेरक घटना बनेको थियो।
पश्चिम बंगालको पराजय
भारतको पश्चिम बंगालमा १९७७ देखि २०११ सम्म ३४ वर्ष कम्युनिस्ट पार्टीको शासन रह्यो। प्रारम्भिक वर्षमा मजदुर–किसानको नाममा लोकप्रिय शासन २००५ पछि क्रमशः अलोकप्रिय बन्दै गयो।
२०११ को विधानसभा निर्वाचनमा तृणमूल कांग्रेसले ठूलो बहुमत ल्याउँदा भाकपा (मार्क्सवादी) १७५ सिटबाट घटेर ४० मा सीमित भयो।
२०१६ मा २६ सिटमा झरेको पार्टी २०२१ को चुनावमा शून्यमा पुग्यो। अहिले विधानसभामा उनीहरूको उपस्थिति नै छैन।
ओलीको ‘चाउचेस्कुपथ’
हालैको जेन जी विद्रोहपछि एमाले अध्यक्ष तथा पूर्वप्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीको पतनलाई धेरैले चाउचेस्कुसँग तुलना गरेका छन्। ७३ वर्षीय ओलीको लामो नेतृत्व, कठोर शैली र असहिष्णु स्वभावले युवापुस्तामा असन्तोष चुल्याएको छ।
जनताको निराशा आर्थिक संकट, राजनीतिक अस्थिरता र प्रशासनिक अव्यवस्थाले थप गहिरिएको हो। सामाजिक सञ्जाल प्रतिबन्धलगायत कदमले असन्तुष्टि विस्फोटमा परिणत भएको विश्लेषण गरिन्छ।
भर्खरै सम्पन्न विधान अधिवेशनले ओलीलाई पुनः अध्यक्ष बनाएको घटनाले पुस्तान्तरणको आशा मरेको टिप्पणी भएको छ।
एमालेभित्रको आक्रोश
विद्रोहपश्चात एमालेभित्र असन्तुष्टि खुलेरै देखिएको छ। केन्द्रीय सदस्य उषाकिरण तिम्सिना र वृन्दा पाण्डेले सामाजिक सञ्जालमार्फत नेतृत्वको अहंकार र जनआकांक्षाप्रति उदासीनतामाथि प्रश्न उठाएका छन्।
सचिव गोकर्ण विष्टले समेत “इतिहासबाट पाठ नसिके पार्टी खरानी हुन्छ” भन्दै चेतावनी दिएका छन्। पूर्वराष्ट्रपति विद्यादेवी भण्डारी, वरिष्ठ उपाध्यक्ष ईश्वर पोखरेललगायत नेताहरू ओलीको शैलीसँग असहमत देखिए पनि पार्टीभित्र प्रत्यक्ष चुनौती दिन नसकेको टिप्पणी छ।
ओलीपक्षीय नेताहरू भने विद्रोहलाई बाह्य शक्तिमाथि दोष थोपरेर टार्ने प्रयासमा छन्।
कम्युनिस्ट आन्दोलनको भविष्य
ओली र एमालेको संकट कम्युनिस्ट आन्दोलनकै अवसान होइन। अन्य कम्युनिस्ट समूहहरू अझै सक्रिय छन्, तर माओवादी केन्द्रदेखि नेकपा (एस) र नयाँ समूहसम्ममा पनि आन्तरिक मतभेद र कमजोरी देखिन्छ।
पुराना नेताहरू उमेर र कमजोर संगठनको कारण प्रभावहीन बन्दै गएका छन्। यस्तो अवस्थामा एमालेले पुस्तान्तरण, आत्मसमीक्षा र नयाँ रणनीति अख्तियार नगरेमा सोभियत संघ, पूर्वी युरोप वा पश्चिम बंगालकै बाटो दोहोरिन सक्ने विश्लेषण भइरहेका छन्।
निष्कर्ष
जेन जी विद्रोहपछि एमालेमा फैलिएको निराशा र असन्तोषले देखाएको संकेत स्पष्ट छ—ओली नेतृत्वको अन्त्य बिना पार्टी र आन्दोलनलाई बचाउन गाह्रो हुन्छ। यदि एमालेले समयमै सुधार र पुस्तान्तरणको बाटो नलिएको खण्डमा, नेपाली कम्युनिस्ट आन्दोलनलाई अर्को ठूलो संकटले घेर्न सक्ने चिन्ता बढेको छ।
नेपाल भ्युज वाट।
पालिका टाइम्स | १४ भाद्र २०७७, आइतबार 
